علی بن سهل طبری«ابوالحسن علی بن سهل»، معروف به «ابن ربن طبری»، پزشک و داروشناس مشهور ایرانی سده سوم هجری است. ۱ - معرفی اجمالیمهمترین آگاهی‌هایی که درباره زندگی او در دست می‌باشد، اطلاعاتی است که خود در دو کتاب «فردوس الحکمة» و «الدین و الدولة» آورده است. مآخذ دیگری که به شرح احوال وی پرداخته‌اند، تاریخ تولد و درگذشت، زادگاه، نام دقیق او و پدرش و حتی آیین او را به روشنی نیاورده و از آن به تسامح گذشته‌اند. تولد ابن ربن را در اواخر روزگار ابوجعفر منصور خلیفه عباسی (۱۳۶- ۱۵۸ ق) و یا اوایل خلافت مهدی عباسی (۱۵۸- ۱۶۹ ق) دانسته و به استناد نوشته ابن ربن [۱]
طبری، علی بن ربن، فردوس الحکمة، ص۵۱۸-۵۱۹.
که می‌گوید به همراه پدرش، شاهد آتش سوزی عظیم در طبرستان بوده است، آن رویداد را با لشکرکشی مهدی خلیفه عباسی به طبرستان در ۱۶۷ ق، همزمان پنداشته و نتیجه گرفته‌اند که اگر وی در آن هنگام دست کم ۱۰ ساله بوده باشد، [۲]
طبری، علی بن ربن، الدین و الدوله، ص۱۰.
پس در حدود ۱۵۷ ق به دنیا آمده بوده است. برخی از منابع متاخر نیز بدون ذکر ماخذ، تاریخ تولد او را ۱۹۲ ق (۸۰۸ م) در شهر مرو نوشته‌اند.۲ - اختلاف در نام ابوالحسن و پدرشپدرش از بزرگان و دبیران مرو بود که طب را به عنوان حرفه خانوادگی و برای خدمت به خلق فراگرفت و به همین جهت به ربن یعنی سرور و معلم ما ملقب شد. با این همه بسیاری از مآخذ در ذکر نام و لقب وی و پدرش با یکدیگر اختلاف دارند و آن را به صورت‌های علی بن زید، علی بن زین و علی بن زیل آورده‌اند. حتی با توجه به این که «ربن» و «راب» از القاب روحانیون یهود است، او را یهودی انگاشته‌اند. به همین سبب، بیشتر کسانی که شرح حال او را نوشته‌اند، به عنوان پزشکی که قبلا یهودی بوده است، از او نام برده‌اند، اما وی خود در کتاب «الدین و الدولة» [۳]
طبری، علی بن ربن، الدین و الدولة، ص۳۳-۹۸-۹۹.
آورده است که ابتدا مسیحی بوده و سپس با غور و تعمق در اندیشه‌های اسلامی و معانی قرآنی، به اسلام گرویده است. مورخان بزرگی چون طبری و ابن خلکان نیز بر مسیحی بودن او تصریح کرده‌اند.۳ - اختلاف در استاد بودن برای رازیابن ربن طب را نزد پدرش آموخت، سپس با استفاده از آثار یونانیان و دانشمندان دیگر، آن را تکمیل کرد و اگرچه بعضی او را استاد [[|محمد بن زکریای رازی|زکریای رازی]] می‌دانند، لکن با توجه به این که رازی متولد ۲۵۱ ق (۸۶۵ م) است و ابن ربن در حدود ۲۲۵ ق از طبرستان کوچ کرده است، قبول این معنی که رازی وی را در بغداد دیده باشد، ناممکن است، زیرا رازی در حدود ۳۰ سالگی یا پس از آن به بغداد رفته بوده و در این هنگام ابن ربن در قید حیات نبوده است. ۴ - اختلافات در مسلمان شدنابن ربن روزگار جوانی را در طبرستان سپری کرد. وی از دبیران حاکم طبرستان، مازیار بن قارن بود. پس از گرفتاری و قتل مازیار، وی در ۲۲۴ ق به عراق رفت و در سامراء اقامت گزید و مورد احترام معتصم قرار گرفت و به قولی به دست او اسلام آورد. سپس متوکل نیز او را به ندیمی خود برگزید. تردیدی نیست که رفتن ابن ربن به دارالخلافه، در روزگار معتصم بوده است، اما با توجه به نوشته خود وی، در زمان متوکل و با راهنمایی و در منادمت او بوده که اسلام را پذیرفته است. بنابر این، نوشته ابن ندیم و به تبع او دیگران، مبنی بر مسلمان شدن وی به دست معتصم، نادرست می‌نماید. ابن ربن از نظر علمی چنان مقامی داشت که او را همطراز رازی، مجوسی و ابن سینا نام برده و یکی از ۴ دانشمند و پزشک بزرگ مسلمان دانسته‌اند. همو بود که مسری بودن سل ریوی را اعلام داشت. ۵ - تالیفاتآثار بسیار به ابن ربن نسبت داده شده است که برخی از آن‌ها به دست ما رسیده، ولی از برخی دیگر فقط نامی باقی مانده است. معروف‌ترین آثار او عبارتند از: ۱. فردوس الحکمة؛ دائره المعارفی است طبی و یکی از کهن‌ترین و معتبرترین آثار جامع طب اسلامی. ۲. الدین و الدولة فی اثبات نبوة النبی محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم . در این کتاب، ابن ربن حقانیت دین اسلام و برتری آن را بر ادیان دیگر مورد بررسی قرار داده و اطلاعاتی درباره ادیان هند و فرق گوناگون اسلام و مسیحیت و غیره در یک باب آورده است. ۳. تحفة الملوک. ۴. کتاب فی الامثال و الادب علی مذاهب الفرس و الروم و العرب. ۵. کتاب عرفان الحیاة یا ارفاق الحیاة. ۶. کتاب فی ترتیب الاغذیة. ۷. کتاب فی الحجامة . ۸. حفظ الصحة . ۹. کتاب الرد علی اصناف الناصری که مؤلف در کتاب « الدین و الدولة » از آن نام برده است. ۱۰. الکتاب اللؤلؤ. [۱۱]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱، ص۲۷۷.
۶ - وفاتدر تاریخ درگذشت، او نیز اختلاف وجود دارد. زرکلی او را متوفای ۲۴۷ ق (۸۶۱ م) و بغدادی ۲۶۰ ق دانسته است. اگرچه تاریخ تولد و وفات او به درستی معلوم نیست، اما به سبب همزمانی او با متوکل عباسی، می‌توان گفت که وی تا اواخر نیمه اول سده سوم هجری زنده بوده است. ۷ - پانویس
۸ - منبعنرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |